भविष्याचा वेध

आजपासून तब्बल ६० वर्षांपूर्वी, १९६४ साली न्यूयॉर्कमध्ये एक भव्य जागतिक प्रदर्शन (New York World's Fair) भरले होते. जगभरातून लोक भविष्यातील तंत्रज्ञानाची झलक पाहण्यासाठी आले होते. त्या काळात ना इंटरनेट होते, ना मोबाईल फोन, ना आजच्यासारखे कॉम्प्युटर. अशा वेळी, प्रसिद्ध विज्ञान कथा लेखक आणि भविष्यवेत्ता आर्थर सी. क्लार्क (Arthur C. Clarke) यांनी शांतपणे मंचावर उभे राहून पुढच्या १०० वर्षांचे चित्र जगासमोर मांडले. त्यांची भविष्यवाणी ऐकून तेव्हा लोकांना कदाचित ती एक मनोरंजक कल्पना वाटली असेल, पण आज मागे वळून पाहताना त्यांच्या दूरदृष्टीचे आश्चर्य वाटल्याशिवाय राहत नाही.
आर्थर क्लार्क यांच्या भाषणाचा BBC ने केलेला व्हिडिओ इंटरनेटवर उपलब्ध आहे.
क्लार्क यांनी काय भविष्यवाणी केली होती, त्यापैकी काय खरं ठरलं आहे आणि भविष्यात काय खरं ठरू शकतं ?
क्लार्क यांची अचंबित करणारी भविष्यवाणी

क्लार्क यांनी जगाला सांगितले की भविष्यात तंत्रज्ञान आपले जीवन कसे बदलेल. त्यांनी मांडलेले काही प्रमुख मुद्दे खालीलप्रमाणे होते:
१. जागतिक दळणवळण (Global Communication): ते म्हणाले की, भविष्यात उपग्रहांच्या (Satellites) मदतीने आपण जगातील कोणत्याही व्यक्तीशी त्वरित संपर्क साधू शकू. जणू काही संपूर्ण जग एक 'जागतिक खेडे' (Global Village) बनेल, जिथे अंतर आणि वेळ यांचे महत्त्व कमी होईल.
२. कामाचे स्वरूप बदलेल (The End of Commute): क्लार्क यांचा एक सर्वात प्रसिद्ध अंदाज होता की, "माणसे भविष्यात कामासाठी प्रवास करणार नाहीत, तर ते संवाद साधतील (Men will no longer commute, they will communicate)." त्यांना असे म्हणायचे होते की तंत्रज्ञानामुळे लोकांना घरबसल्या काम करणे शक्य होईल आणि शहरांमधील गर्दी कमी होईल.
३. दूरस्थ शस्त्रक्रिया (Telesurgery): त्यांनी कल्पना केली होती की एक दिवस असा येईल, जेव्हा एक निष्णात सर्जन हजारो मैल दूर बसून रोबोटिक हातांच्या साहाय्याने रुग्णावर शस्त्रक्रिया करू शकेल.

४. कॉम्प्युटरचे स्वरूप (Personal Computers): त्या काळात मोठमोठ्या खोल्या व्यापणारे कॉम्प्युटर पाहून त्यांनी म्हटले होते की भविष्यात कॉम्प्युटर इतके लहान आणि शक्तिशाली होतील की ते प्रत्येक घरात असतील. प्रत्येकजण आपल्या घरातल्या 'कन्सोल'वरून बँकेची कामं, खरेदी आणि शिक्षण घेऊ शकेल.
आज कोणती भविष्यवाणी खरी ठरली आहे?
क्लार्क यांच्या दूरदृष्टीची ताकद आज आपल्याला स्पष्ट दिसते.
इंटरनेट आणि स्मार्टफोन: त्यांची 'जागतिक खेडे' ही कल्पना म्हणजेच आजचे इंटरनेट. उपग्रहांमुळे आणि फायबर ऑप्टिक केबल्समुळे आज आपण व्हिडिओ कॉलद्वारे जगाच्या कोणत्याही कोपऱ्यात बसलेल्या व्यक्तीला पाहू आणि बोलू शकतो. आपला स्मार्टफोन हे त्याचे सर्वोत्तम उदाहरण आहे.
रिमोट वर्क (Work From Home): कोविड-१९ महामारीच्या काळात संपूर्ण जगाने 'वर्क फ्रॉम होम'चे महत्त्व अनुभवले. क्लार्क यांनी ६० वर्षांपूर्वी पाहिलेले स्वप्न कोट्यवधी लोकांसाठी वास्तव बनले. आज अनेक कंपन्या कायमस्वरूपी 'रिमोट वर्क' मॉडेल स्वीकारत आहेत.
टेलिमेडिसिन आणि रोबोटिक सर्जरी: आज रोबोटिक सिस्टीमच्या मदतीने डॉक्टर अत्यंत गुंतागुंतीच्या शस्त्रक्रिया अचूकपणे करत आहेत. टेलिमेडिसिनमुळे दुर्गम भागातील रुग्णांना शहरांमधील तज्ज्ञ डॉक्टरांचा सल्ला घेणे शक्य झाले आहे.
आपल्या घरातले कॉम्प्युटर: आज लॅपटॉप, टॅब्लेट आणि डेस्कटॉप प्रत्येक घरात पोहोचले आहेत. आपण ऑनलाइन बँकिंग, शॉपिंग, शिक्षण आणि मनोरंजन या सगळ्या गोष्टी क्लार्क यांनी वर्णन केलेल्या 'कन्सोल'वरूनच करत आहोत.
भविष्यात साकार होऊ शकणारी स्वप्ने (आणि काही धाडसी कल्पना!)
क्लार्क यांच्या काही कल्पना अजून पूर्णत्वास यायच्या आहेत, पण त्या दिशेने जगाची वाटचाल सुरू आहे. यातील काही कल्पना तर विज्ञान कथांनाही मागे टाकतील अशा आहेत.

अंतराळ वसाहती आणि सस्पेंडेड ॲनिमेशन (Space Colonization and Suspended Animation): क्लार्क यांनी चंद्र आणि मंगळावर मानवी वस्तीची कल्पना केली होती. आज SpaceX आणि NASA यांसारख्या संस्था त्या दिशेने काम करत आहेत. इतकेच नाही, तर लांबच्या अंतराळ प्रवासासाठी त्यांनी 'सस्पेंडेड ॲनिमेशन' (Suspended Animation) ची कल्पना मांडली होती. यात अंतराळवीरांना एका दीर्घ निद्रावस्थेत ठेवून त्यांचा प्रवास घडवला जाईल, जेणेकरून त्यांचे वय वाढणार नाही आणि काही दशकं प्रवास करून आपण अंतराळातील इतर जीव शोधू शकू. त्यांच्याशी संपर्क करू शकू !
अजैविक उत्क्रांती (Inorganic Evolution): ही त्यांची सर्वात धाडसी आणि विचार करायला लावणारी कल्पना होती. त्यांच्या मते, मानव हा उत्क्रांतीचा शेवटचा टप्पा नाही. भविष्यात यंत्रमानव (Robots) आणि कृत्रिम बुद्धिमत्ता (AI) स्वतःला सुधारत, शिकत इतके प्रगत होतील की ते मानवी जीवनाला मागे टाकून 'अजैविक जीवसृष्टी' म्हणून उत्क्रांत होतील. ते मानवाचे उत्तराधिकारी असतील.
मेंदू आणि स्मृतींमध्ये हस्तक्षेप (Brain and Memory Manipulation): क्लार्क यांनी मानवी मेंदूमध्ये थेट तंत्रज्ञानाच्या मदतीने बदल करण्याची कल्पना केली. यात दोन प्रमुख गोष्टी होत्या:
- स्मृती पुसून टाकणे (Memory Erasing): एखाद्या व्यक्तीच्या आयुष्यातील दुःखद किंवा क्लेशदायक आठवणी निवडकपणे काढून टाकण्याची क्षमता.
- थेट ज्ञान (Instant Learning): मेंदूमध्ये थेट माहिती किंवा कौशल्ये 'अपलोड' करणे. म्हणजे, कोणतीही भाषा, वाद्य वाजवणे किंवा एखादे कौशल्य काही क्षणांत शिकता येणे, जसे 'द मॅट्रिक्स' चित्रपटात दाखवले आहे. आज 'न्यूरालिंक' सारखे प्रकल्प या दिशेने टाकलेले पहिले, पण महत्त्वाचे पाऊल आहे.

================
मातृभाषेतून शिकूया, प्रगती करूया !
असे आणखी माहितीपूर्ण लेख, व्हीडीओ, ऑडिओ मिळविण्यासाठी आणि मराठीतून शिकण्यासाठी आजच व्हॉट्सअ‍ॅप वर आमचा ग्रुप जॉइन करा. त्यासाठी https://chat.whatsapp.com/DC3q29uZWOxLpUJyHhjAVs
येथे क्लिक करा.
================
3D प्रिंटिंग आणि रेप्लिकेटर्स (3D Printing / Replicators): क्लार्क यांनी 'स्टार ट्रेक' मालिकेप्रमाणे वस्तू तयार करणाऱ्या 'रेप्लिकेटर' मशीनची कल्पना केली होती. आजचे 3D प्रिंटर हे त्या दिशेने टाकलेले पहिले पाऊल आहे. भविष्यात आपण घरबसल्या अन्न, कपडे किंवा आवश्यक वस्तू 'प्रिंट' करू शकू.
आर्थर सी. क्लार्क हे केवळ एक विज्ञान कथा लेखक नव्हते, तर ते एक द्रष्टे विचारवंत होते. त्यांनी तंत्रज्ञानाच्या मूलभूत सिद्धांतांना समजून घेतले आणि त्याआधारे भविष्याचा तर्कशुद्ध वेध घेतला. त्यांची १९६४ सालची भविष्यवाणी ही केवळ कल्पना नव्हती, तर ती विज्ञानाच्या प्रगतीचा एक संभाव्य नकाशाच त्यांनी तयार केला होता.

त्यांनी दाखवलेल्या भविष्यात आज आपण जगत आहोत आणि त्यांच्या काही अधिक धाडसी कल्पनांच्या जगात आपल्या पुढील पिढ्या जगतील. आता प्रश्न हा आहे की, आजपासून १०० वर्षांनंतरचे जग कसे असेल? कमेंट्स मध्ये लिहा ... न जाणो आजपासून आजपासून १०० वर्षांनी तुम्ही सांगितलेल्या कल्पना खऱ्या झालेल्या असतील !

सलिल सुधाकर चौधरी

नेटभेट ई-लर्निंग सोल्युशन्स
मातृभाषेतून शिकूया, प्रगती करूया !